[…]
Najkraće, pod “politikom istorije” označavam (zlo)upotrebu istorije kao sredstva za održanje ili sticanje političke vlasti, za njenu legitimizaciju, kao i za političku mobilizaciju stanovništva. U ovom minimalnom određenju oslanjam se na stav po kome: “Politike istorije slede interese političkih, kulturnih, etničkih i drugih grupa u borbi za vlast – za njeno zadržavanje, ili za njenu preraspodelu. U pitanju je specifična politika kojom se teži da se osigura politička, kulturna ili druga lojalnost velikih društvenih grupa, kao i da se zadrži ideološka i politička kontrola nad njima” (Kasyanov and Osipchuk, 2017: 54). Dakle, “politika istorije” obuhvata skup različitih mera i aktivnosti koje političke elite preduzimaju za stvaranje novih ili obnovu starih predstava o prošlosti koje su saglasnosti sa njihovim tekućim političkim interesima i ideološkim ciljevima. Za razliku od akademske istoriografije koja, ako se drži svojih metoda i standarda, teži svestranom, kritički zasnovanom i racionalno proverljivom znanju o prošlosti, političko korišćenje istorije prvenstveno se rukovodi potragom za “upotrebljivom prošlošću” (useable past), tj. za takvom interpretacijom prošlosti koja se može iskoristiti za ciljeve koje artikulišu politički akteri.[…]
Izborom tema kojima sam se bavio u ovoj knjizi nastojao sam da se udaljim od usredsređenosti na interpretaciju naše nedavne prošlosti. Pozivajući se na Propovednikovu izreku da “ko umnožava znanje, umnožava muku”, u šali često ističem da je (pre)živeti tu prošlost već bilo isuviše tegobno da bi se čovek njome još i dodatno teorijski bavio. Ipak, od mnogobrojnih ozbiljnijih razloga jedan je svakako činjenica da su o jugoslovenskom socijalizmu i ratnom raspadu Jugoslavije – kao i načinima na koji se oni prikazuju u istorijskim udžbenicima, oblikuju u kolektivnom pamćenju i instrumentalizuju u politikama istorije novonastalih država – već napisane čitave biblioteke kako domaćih tako i inostranih knjiga i studija. Primedba da je o temama kojima sam se ovde bavio napisano još više, sasvim je opravdana, ali gubi iz vida da to nije činjeno ovde, tj. da se u našoj javnosti o njima retko raspravljalo i još manje pisalo. Primetan nedostatak interesovanja za ove teme nije samo posledica parohijalnog karaktera naše kulture i narcističke usmerenosti na “sopstveno dvorište”, već i istorijskim zbivanjima nametnutog izbora saznajnih prioriteta – potrebe da se istraži i teorijski osmisli predratna, ratna i poratna istorija bivše Jugoslavije i njenih država naslednica. S druge strane, mišljenja sam da nam upravo razmatranje odnosa prema prošlosti i načinima njenog (re)prezentovanja u širem, postsocijalističkom (istočnoevropskom i ruskom) okviru može biti od pomoći da “domaće teme” sagledamo u opštijem društveno-istorijskom i problemskom kontekstu, te da na taj način umanjimo primesu njihove “egzotičnosti” koja ih obično prati. Stoga se nadam da ova knjiga, uprkos tome što sam se u njoj bavio samo nekim aspektima poljske, ukrajinske i ruske politike istorije, može poslužiti i kao podsticaj za tematizaciju i potpunije razumevanje ovdašnjih problema suočavanja sa prošlošću.
